Połowy nowotworów można uniknąć dzięki profilaktyce. Ale Polacy kompletnie ignorują badania.

Ogólnopolskie badanie opinii zostało przeprowadzone na zlecenie Stowarzyszenia Pomocy Chorym na Mięsaki i Czerniaki Sarcoma przez Agencję Badań Rynku i Opinii SW Research wśród 1021 osób reprezentujących badaną populację.

Jego wyniki nie napawają optymizmem.

39 proc. Polaków i Polek nie wie, że w Polsce dostępne są bezpłatne, finansowane przez NFZ badania profilaktyczne wykrywające nowotwór na wczesnym etapie. Tymczasem wiele badań przesiewowych można wykonać w Polsce na koszt Narodowego Funduszu Zdrowia. Na stronie pacjent.gov.pl można sprawdzić, jakie badania są dostępne bezpłatnie.

46 proc. Polaków i Polek nie potrafi wymienić żadnego badania profilaktycznego w kierunku nowotworów. Najbardziej kojarzonym badaniem profilaktycznym jest badanie piersi/mammografia, które zostało wskazane przez 46 proc. ankietowanych kobiet. Co ciekawe, do znajomości samobadania piersi jako metody profilaktyki nowotworowej przyznaje się zaledwie 1 proc. uczestników badania opinii. Podobnie do samobadania jąder. Co czwarta kobieta słyszała o cytologii (28 proc.). 13 proc. respondentów (niezależnie od płci) zna kolonoskopię, którą rozumie jako badanie jelit, a 9 proc. – badanie prostaty, przy czym nie jest ono kojarzone z badaniem PSA (3 proc. respondentów).

Polki i Polacy nie słyszeli o możliwości badań genetycznych (tylko 1 proc. respondentów wie o takiej możliwości). Z badaniami profilaktycznymi w kierunku nowotworów respondenci nie kojarzą też gastroskopii, badania dermatologicznego czy tomografii komputerowej.

Jakie są powody unikania badań? Ankietowani nie są zgodni. Ci, którzy rezygnują z badań, najczęściej tłumaczą się brakiem czasu (16 proc. osób) lub twierdzą, że nie czują takiej potrzeby (16 proc.), wiele osób przyznaje też, że nie potrafi znaleźć odpowiedzi na to pytanie (17 proc.). 10 proc. respondentów z tej grupy oznajmiło, że czuje się zdrowo. Wśród argumentów na „nie” pojawiają się też m.in. odpowiedzi: „lekarz nie zalecił takich badań”, „jestem za młody/-a”, „boję się”, „nie wiem, jak się zapisać na badania”, „pandemia utrudniła dostęp do badań”, czy „uważam, że nie jestem w grupie ryzyka”.

Tylko 36 proc. Polaków przyznaje się do regularnych badań profilaktycznych. W ostatnim roku największą popularnością cieszyła się morfologia krwi (53 proc. osób). Na kolejnych miejscach plasowały się badania USG (34 proc. osób), cytologia (25 proc. osób), badania RTG (24 proc. osób) oraz mammografia (18 proc. osób). Zdecydowana mniejszość wykonała w ostatnich 12 miesiącach badania dermatoskopowe skóry czy kolonoskopię.

36 proc. Polaków i Polek nie wie, gdzie w swojej okolicy może wykonać badania profilaktyczne wykrywające nowotwór. Jako miejsca badań wskazuje się głównie przychodnie, placówki podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) czy szpitale.

Co trzeci uczestnik badania opinii uważa, że profilaktyka nie uchroni go przed rakiem. Co czwarty nie wykonuje badań ze strachu, że lekarze „coś znajdą” lub też uważa, że lepiej nie mieć świadomości bycia w grupie ryzyka, porównując tę wiedzę do „siedzenia na bombie”. Co szósty Polak naśladuje postawy otaczających go osób. Co trzeci szuka wymówki w braku wiedzy na temat odpowiedniej poradni, gdzie takie badania można wykonać. 42 proc. Polaków i Polek uznało, że badania profilaktyczne nie są wystarczające, ponieważ obecnie nie można umówić się do lekarza. Jeżeli potrzebujesz umówić się ze specjalistą, dostać skierowanie lub receptę, umów się na wizytę online.

W rzeczywistości badania profilaktyczne pozwalają na wczesne wykrycie nowotworu. Im wcześniej rozpoczęte leczenie, tym większa szansa na całkowity powrót do zdrowia.

– Wyniki tych badań mnie nie zaskakują, ale nie myślałem, że jest aż tak źle - skomentował prof. dr hab. n. med. Piotr Rutkowski, kierownik Kliniki Nowotworów Tkanek Miękkich, Kości i Czerniaków Narodowego Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskiej - Curie w Warszawie, pełnomocnik Dyrektora ds. Narodowej Strategii Onkologicznej i Badań Klinicznych, przewodniczący Zespołu Ministra Zdrowia ds. Narodowej Strategii Onkologicznej, przewodniczący Polskiego Towarzystwa Onkologicznego.

Zwrócił uwagę, że jeszcze przed pandemią COVID-19 zgłaszalność na badania przesiewowe w kierunku nowotworów nie była na zadowalającym poziomie, a teraz sytuacja jest jeszcze gorsza.

Prof. Rutkowski przypomniał, że w Polsce realizowane są trzy programy badań przesiewowych:

1) Kolonoskopia - badanie pod kątem raka jelita grubego, raz na 10 lat po 50. roku życia

2) Mammografia - badanie w kierunku wczesnego wykrycia raka piersi, raz na 2 lata, przysługuje kobietom w wieku 50-69 lat,

3) Cytologia - badanie w kierunku wykrywania raka szyjki macicy, przysługuje kobietom w wieku 25-59 lat.

Niedługo będzie realizowany czwarty program w kierunku wczesnego wykrywania raka płuca za pomocą niskodawkowej tomografii komputerowej.

Prof. Rutkowski przypomniał, że w Polsce realizowany jest pilotaż testu HPV-DNA w kierunku raka szyjki macicy.

– Bardzo trudno zrekrutować Polki do tego badania, co się wydaje niewiarygodne, ponieważ jest to nowoczesne badanie, dostępne w kilku ośrodkach w Polsce, a kobiety nie wiedzą, że można skorzystać z takiego badania lub nie chcą się na nie zgłosić - stwierdził onkolog.

– Wydaje się, że wciąż niezbędne są przemyślane, szerokie kampanie edukacyjno-informacyjne dotyczące korzyści płynących z badań profilaktycznych i programów wczesnego wykrywania nowotworów - dodała dr hab. n. med. Marta Mańczuk, kierownik Pracowni Prewencji Pierwotnej Nowotworów Zakładu Epidemiologii i Prewencji Pierwotnej Nowotworów Narodowego Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie.

Szczególnie, że przewiduje się wzrost liczby zachorowań na nowotwory w Polsce, na co zwróciła uwagę dr hab. n. med. Joanna Didkowska, kierownik Zakładu Epidemiologii i Prewencji Pierwotnej Nowotworów w Narodowym Instytucie Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowym Instytucie Badawczym w Warszawie oraz kierownik Krajowego Rejestru Nowotworów.

– Spodziewamy się przede wszystkim wzrostu liczby przypadków raka piersi, raka gruczołu krokowego i raka jelita grubego - wskazała ekspertka.

Wskazała też na optymistyczne prognozy - spodziewany jest spadek zachorowalności na raka płuca wśród mężczyzn, gdyż coraz mniej panów pali papierosy, które są najczęstszą przyczyną tego nowotworu. Prognozy te nie dotyczą niestety kobiet, gdyż one wciąż sięgają po tytoń.

Jakie są rekomendacje działań?

Edukacja

Przekaz: podkreślanie wartości profilaktyki dla ludzi zdrowych, a także informowanie o tym, gdzie i w jakim celu można wykonać badania przesiewowe.

Społeczeństwo

Promocja już istniejących programów przesiewowych wraz z listą placówek, gdzie można je wykonać. Budowanie świadomości wartości badań profilaktycznych, z naciskiem na informację, że są przeznaczone dla ludzi zdrowych i mogą uratować życie, wraz z promocją istniejących programów badań profilaktycznych dla określonych grup wiekowych. – rozszerzenie grupy docelowej działań promocyjnych o młodzież

Wprowadzanie zmian w istniejących i planowanych programach badań przesiewowych poprzez:

– Rozszerzenie grupy odbiorców o młodzież szkolną;

– Nagłaśnianie historii pacjentów, którym profilaktyka realnie uratowała życie;

– Budowanie świadomości zachowań prozdrowotnych – rozszerzenie listy zachowań, które szkodzą zdrowiu oraz tych, które wspomagają organizm.

Lekarze

Powołanie grupy roboczej składającej się z lekarzy różnych specjalizacji, w tym lekarzy medycyny rodzinnej, medycyny pracy, onkologów oraz ginekologów, która:

– Opracuje rekomendacje dotyczące profilaktyki w ramach swoich specjalizacji;

– Opracuje materiały edukacyjne dla lekarzy dotyczące profilaktyki w celu zaangażowania lekarzy w informowanie pacjentów o możliwych działaniach prozdrowotnych

– Opracuje przystępne materiały edukacyjne, które lekarz może przekazać pacjentowi podczas wizyty – w wersji elektronicznej oraz drukowanej, także w językach mniejszości narodowych.

Jakie zmiany systemowe są rekomendowane?

Pracodawcy

– Wprowadzenie do Kodeksu pracy dodatkowego dnia wolnego do wykorzystania na badania profilaktyczne;

– Zachęcenie pracodawców do propagowania zdrowych zachowań w miejscu pracy poprzez propagowanie/rozwinięcie ministerialnego programu „PracoDawca Zdrowia”.

Szkolnictwo

– Wprowadzenie do podstawy programowej dla szkół podstawowych i ponadpodstawowych lekcji o zdrowiu.